Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΙΑ ΑΡΧΑΡΙΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ
(Μέρος Πρώτο)
[Σε μια σειρά από συνέχειες θα γίνει μια προσπάθεια
επισκόπησης του νεοελληνικού κράτους από την ίδρυση του μέχρι και σήμερα,
έχοντας σαν στόχο τη διεξαγωγή συμπερασμάτων που θα βοηθήσουν τη γραφούσα και
τον αναγνώστη-στρια να εκτιμήσει τη σημερινή πολιτική κατάσταση.]
Το νεοελληνικό κράτος από την ίδρυση του ήταν πλήρως
εξαρτημένο από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), μιας και
αυτές είχαν αποφασίσει τη δημιουργία του. Οι όποιοι επαναστάτες ξεσηκώθηκαν το
1821 ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία και οραματίζονταν την εγκαθίδρυση μιας
δημοκρατίας, ήρθαν αντιμέτωποι με τη στυγνή πραγματικότητα, όταν αντιλήφθηκαν
ότι δεν είχαν ουσιαστικά κανένα δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων. Οι Μεγάλες
Δυνάμεις της μεταναπολεόντιας εποχής επέβαλλαν στην Ελλάδα μια ευρωπαϊκή
δυναστεία, τοποτηρητή των συμφερόντων τους στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε
περίπτωση που ο διορισμένος μονάρχης τολμούσε ενδεχομένως να ακολουθήσει
διαφορετική πολιτική γραμμή από αυτήν που υπαγόρευαν οι Μεγάλες Δυνάμεις η
επέμβαση ήταν άμεση: είτε οργανώνονταν μια ξενοκίνητη εξέγερση, όπως στα 1843
και στα 1862 κατά του Όθωνα που ήθελε ελευθερία κινήσεων στην άσκηση εξωτερικής
πολιτικής με την Τουρκία, είτε ακόμα και ανοικτή στρατιωτική επέμβαση, όπως στα
1854 και στα 1916, αναγκάζοντας τον ανυπάκουο μονάρχη σε υποταγή ή παραίτηση.
Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι ο θεσμός της μοναρχίας έμενε στο απυρόβλητο.
Με το Σύνταγμα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1864, η
απολυταρχική μοναρχία μετατράπηκε σε απολυταρχική δυαρχία του βασιλιά και της
ολιγαρχίας των μεγαλοτσιφλικάδων κοτζαμπάσηδων και φαναριωτών, οι οποίοι
αποτελούσαν την άρχουσα τάξη και συνεργάζονταν με τους Οθωμανούς κατά τη
διάρκεια της τουρκοκρατίας και ήταν μαζί με τις ανώτερες τάξεις της
εκκλησιαστικής ιεραρχίας, οι βασικοί πολέμιοι της ελληνικής επανάστασης. Κι εδώ
πρέπει να σταθούμε για λίγο. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, όπου η
παραχώρηση Συντάγματος και το καθολικό δικαίωμα ψήφου στους άντρες χωρίς
οικονομικά κριτήρια, που θα δοθεί αργότερα με το Σύνταγμα του 1864, ήταν
αποτέλεσμα μακροχρόνιων αγώνων που διεξήγαγε μια προσωρινή συμμαχία μεταξύ της
αστικής, της αγροτικής και της εργατικής τάξης ενάντια στην απολυταρχική
μοναρχία και τη φεουδαρχία, στην περίπτωση της Ελλάδας ήταν απλώς μια
παραχώρηση που έφερε στο προσκήνιο ένα καρκίνωμα που φτάνει μέχρι και σήμερα:
τα ελληνικά πολιτικά κόμματα.
Στην πρώτη τους φάση, τα ελληνικά πολιτικά κόμματα δεν
είχαν την ανάγκη να κρατάνε ούτε τα προσχήματα και η άμεση τους εξάρτηση από
την προστάτιδα δύναμη που τα υποστήριζε φαινόταν από το ίδιο τους το όνομα: το
γαλλικό, το αγγλικό και το ρώσικο. Αρχικά, επικράτησε ο Κωλέττης που είχε την
υποστήριξη της Γαλλίας και σε συνεννόηση με τον Όθωνα εξασφάλισε την εξουσία. Ο
Κωλέττης ήταν ο πρώτος διδάξας και άφησε παρακαταθήκη στην ελληνική πολιτική τα
βασικά συστατικά της που διατηρούνται σχεδόν αναλλοίωτα μέχρι και σήμερα.
Νοθεία στις εκλογές, διαφθορά, νεποτισμό, ευνοιοκρατία. Και για να μπορέσει ο
Κωλέττης να διαθέτει τα κρατικά έσοδα στον εαυτό του και τους φίλους του με την
ησυχία του, έπρεπε να βρει ένα πρόσχημα για να αποσπάσει την προσοχή του λαού
από τα πραγματικά του προβλήματα, που την εποχή εκείνη επικεντρώνονταν στην
αναδιανομή της γης στους ακτήμονες. Σημειωτέον ότι οι εθνικές γαίες, τα κτήματα
δηλαδή που άνηκαν άλλοτε στους Τούρκους, είχαν περάσει στα χέρια των
κοτζαμπάσηδων και τα 5/6 των αγροτών παρέμεναν ακτήμονες και εξαρτημένοι από
τους κοτζαμπάσηδες κι εκμισθωτές των φόρων, όπως ακριβώς δηλαδή και στη
διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας. Και το πρόσχημα αυτό ήρθε να αποκοιμίσει
τις εξαθλιωμένες μάζες των ακτημόνων και να αφήσει την ολιγαρχία να ξεκοκαλίζει
με την ησυχία της τους εθνικούς πόρους. Η Μεγάλη Ιδέα. Η ανάσταση της
Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες πρέπει να σώσουν τους αλύτρωτους αδερφούς
τους. «Η μόνη θεραπεία στις δυστυχίες της Ελλάδας», έλεγε ο Κωλέττης, «είναι η
εδαφική εξάπλωση του βασιλείου , ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη και η
κυριαρχία στην Ανατολή». Και τα υπόλοιπα όμως «κόμματα», παρά τους
ανταγωνισμούς τους για το μοίρασμα της πίτας, συμφωνούσαν σε αυτό το σημείο.
Σιγά μην ήθελαν να ασχοληθούν με τα πραγματικά κοινωνικά προβλήματα. Έτσι
βλέπουμε στην πρώτη κιόλας περίοδο που διαμορφώνεται από τη στιγμή παραχώρησης
Συντάγματος να θεμελιώνεται ένα από τα βασικά αξιώματα της ελληνικής πολιτικής:
η συμμαχία μεταξύ μοναρχίας, ολιγαρχίας και προστάτιδας δύναμης και η
προσπάθεια χειραγώγησης και αποβλάκωσης του λαού.
Το 1863 η Ελλάδα απέκτησε νέο βασιλιά, το Γεώργιο τον Α’
της δανέζικης δυναστείας των Γλύξμπουργκ, η οποία ήταν πλήρως εξαρτημένη από τη
Μεγάλη Βρετανία που είχε αποκτήσει πλέον τη μεγαλύτερη επιρροή στην Ανατολική
Μεσόγειο. Και μαζί με το νέο βασιλιά ήρθε και η παραχώρηση νέου συντάγματος που
έδινε καθολικό δικαίωμα ψήφου σε όλους τους άντρες χωρίς να θέτει οικονομικά
κριτήρια. Και φυσικά τίποτα δεν άλλαξε στον τρόπο άσκησης της εξουσίας. Έγιναν
οκτώ νόθες εκλογές μέχρι τα 1875, είκοσι κυβερνήσεις άλλαξαν και ο βασιλιάς
διόριζε και απέλυε όποιον ήθελε. Ο Γεώργιος ο Α’, για να διατηρήσει την επιρροή
του δημιουργούσε κυβερνήσεις μειοψηφίας, οι οποίες με τη σειρά τους, για να
παραμείνουν στην εξουσία διέλυαν κάθε τόσο τη Βουλή και διεξήγαγαν νόθες
εκλογές. Η ολιγαρχία διασπάστηκε σε πολλές μικρές ομάδες που η κάθε μια
προσπαθούσε να αποκτήσει την εύνοια του βασιλιά και να μείνει στην εξουσία όσο
καιρό είχε την εμπιστοσύνη του.
Έτσι, στη δεύτερη αυτή περίοδο της συνταγματικής
μοναρχίας, βλέπουμε να διαμορφώνονται και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά των
ελληνικών πολιτικών κομμάτων που ισχύουν μέχρι και σήμερα. Πρώτον,
δημιουργήθηκε ένα νέου τύπου κόμμα, το κόμμα των πελατών. Ο νεοέλληνας
ψηφοφόρος, ο οποίος δε διαθέτει καμία πολιτική συνείδηση και δεν έχει μάθει να
λειτουργεί αγωνιζόμενος για πολιτικές διεκδικήσεις, αντιμετωπίζεται και
λειτουργεί ως πελάτης, διαμορφώνοντας έτσι μια αγοραία σχέση με την πολιτική.
Δεύτερον, τα δημιουργούμενα κόμματα είναι προσωποκεντρικά και ταυτόσημα με τους
αρχηγούς τους. Η επιτυχία των αρχηγών τους βασίζεται στον αριθμό των οπαδών που
μπορούν να συσπειρώσουν γύρω από το όνομα τους. Δεν υπάρχει επομένως καμία
ανάγκη για ύπαρξη προγραμματικών δηλώσεων, οργανωτικών δομών και ιδεολογίας. Το
κόμμα βασίζεται στα ρουσφέτια, τις πολιτικές συναλλαγές, τη διαφθορά, τη
δημαγωγία, την πολιτική τρομοκρατία, με λίγα λόγια στην πολιτική εκπόρνευση.
Αντίστοιχη λοιπόν είναι και η συμπεριφορά των ψηφοφόρων, οι οποίοι ψηφίζουν
ανάλογα με το αν ένα κόμμα ικανοποίησε ή όχι το ζητούμενο ρουσφέτι. Μέσω της ρουσφετολογίας
και της πελατειακής σχέσης, ο βουλευτής γίνεται αφέντης στην εκλογική του
περιφέρεια. Η συζήτηση περί πολιτικής, με τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε,
είναι κυρίαρχη στον ελληνικό πληθυσμό σε σημείο να μιλάμε για μια
«υπερπολιτικοποίηση», η οποία όμως εν γένει κρύβει μια απόλυτη απολιτικοποίηση
του νεοέλληνα πελάτη-ψηφοφόρου.
Συμπερασματικά, από την ίδρυση του το νεοελληνικό κράτος
ήταν απόλυτα εξαρτημένο από τις προστάτιδες δυνάμεις, οι οποίες ανεξάρτητα από
τις επιθυμίες του επαναστατημένου πληθυσμού, επέβαλαν το καθεστώς που
εξυπηρετούσε τα συμφέροντα τους, την απολυταρχική μοναρχία. Η κατοχύρωση
συντάγματος και το δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας παραχωρήθηκε και δεν κερδήθηκε
μετά από κάποιον αγώνα. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η επικράτηση της άρχουσας τάξης
που προϋπήρχε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, των κοτζαμπάσηδων
δηλαδή και των φαναριωτών κατά κύριο λόγο και η διαμόρφωση των ελληνικών
πολιτικών κομμάτων με βασικά χαρακτηριστικά που διαιωνίζονται μέχρι και σήμερα:
διαφθορά, νεποτισμός, ευνοιοκρατία, ρουσφετολογία, πελατειακές σχέσεις,
πολιτική τρομοκρατία κλπ. Ο νεοέλληνας διατηρεί τη νοοτροπία του πελάτη και όχι
του πολίτη και δε στηρίζεται σε καμία ιδεολογία για να παρέχει την ψήφο του. Η
άρχουσα τάξη για να διατηρήσει και να αυξήσει τα προνόμια της από τη μια και
για να αποπροσανατολίσει και να χειραγωγήσει τις λαϊκές μάζες από την άλλη,
εφευρίσκει διάφορα συνεκτικά μυθεύματα, όπως η Μεγάλη Ιδέα στην παρούσα φάση. (Και
να φανταστεί κανείς, ότι υπάρχουν και σήμερα κάποιοι που προφανώς χαίρουν
ψυχιατρικής υποστήριξης, οι οποίοι την ασπάζονται ακόμα.) Κυρίαρχη προστάτιδα
δύναμη αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία, η οποία ορίζει την τύχη του ελληνικού
λαού μέχρι το 1947, όπως θα δούμε παρακάτω, όπου και δίνει τη θέση της στις
ΗΠΑ. Τα βασικά θεμέλια του νεοελληνικού κράτους έχουν ήδη μπει.
(To be continued)
Lilith
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Ελληνική Εταιρία
Πολιτικής Επιστήμης, Κοινωνικές και
πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, (επιμ. Γ. Κοντογιώργης), Εξάντας, Αθήνα
1977.
Σβορώνος Νίκος, Επισκόπηση
της νεοελληνικής ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1976.
3.
Richter
Heinz, 1936-1946, Δύο
επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα, τομ. Α’, Εξάντας,
Αθήνα 1975.
4.
Ραφαηλίδης Βασίλης, Ιστορία
(κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους (1830-1974), Εκδόσεις Εικοστού
πρώτου αιώνα, Αθήνα 1993.
